Çocuklarda Mantık Muhakeme Geliştirmek I Adnan Kalkan

MAKALEYİ SESLİ DİNLE Getting your Trinity Audio player ready...

Mantık mahkeme, akıl yürütme, karar verme gibi temel zihinsel beceriler insan hayatının her aşamasında büyük öneme sahiptir. Kimlik ve kişiliğin oluşmasında, şekillenmesinde ve olgunlaşmasında muhakemenin önemli etkisi vardır. Muhakeme becerisi anlama ve anlamlandırma becerisi bağlamında hem akademik yani okul hayatı için büyük öneme sahipken hem de sosyal hayatta, kişinin aldığı kararlar, yaptıkları, davranışları, diğerleri ile ilişkileri ve iletişimleri açısından hayati öneme sahiptir. Kişinin kime karşı, nerede, nasıl davranacağını ancak sağlıklı bir muhakemeye sahip ise doğru belirleyebilir. Diğer taraftan ancak sağlıklı bir mantık muhakemeye sahip olan insan hayata anlam yükleyebilir, olaylara ve yaşantılara anlam yükleyebilir. Nitekim anlam yüklenemeyen hemen her şey olumsuz sonuçlanmaya mahkûmdur, en azından faydayı en aza indirme ihtimaline sahiptir. Hayata ve olaylara doğru anlam yükleyen insanlar psikolojik olarak iyi olur. Psikolojik iyi oluş ve öznel iyi oluş açısından daha iyi olurlar. Yine sabır ve tahammül kuvvetleri daha yüksektir. Birçok psikolojik bunalım sorununu da daha kolay aşma potansiyeline sahiptir. Genel anlamda insanın insanca yaşayabilmesi, kendisiyle ve başkasıyla olan ilişkileri, dünyevi ve uhrevi huzura kavuşması ancak sağlam bir muhakeme ile mümkündür.

 

Çocuklarda Mantık Muhakeme Zayıflamasının Sebepleri

Çocuklarda mantık muhakeme zayıflamasının çeşitli sebepleri vardır;

Gelişim Düzeyi: Çocuklar, bilişsel ve mantıksal yeteneklerini zaman içinde geliştirirler. Belirli bir yaşa kadar, mantık muhakeme becerileri tam olarak oluşmayabilir. Özellikle çocukluk yılları gelişim açısından önemli iken 16-24 yaşına kadar muhakemenin gelişimi devam etmektedir. Diğer alanlardaki iyi oluşta sorun yoksa 20’li yaşlar itibarı ile genel çerçevede muhakeme yerleşmiş, olgunlaşmış olur.

Deneyim Eksikliği: Çocuklar, yaş ve deneyimleriyle orantılı olarak mantık muhakemelerini geliştirirler. Daha az deneyime sahip olan çocuklar, karmaşık sorunları çözme konusunda zorlanabilirler. Bu anlamda çocuklara deneyim kazanacakları ortamlar oluşturulmalıdır.

Dil Becerileri: Dil, mantıklı düşünceyi ifade etmek ve anlamak için önemlidir. Dil becerilerinin yetersiz olması, mantık muhakeme zayıflığına yol açabilir. Kavramsal zenginlik düşünce becerisini geliştirir. Bunda mantık muhakemeyi geliştirir.

Bilgi Eksikliği: Çocuklar, yakın çevrelerinden yeterli bilgiye sahip olmayabilirler. Mantıklı düşünce, doğru ve yeterli bilgiye dayanmalıdır. Nitekim mantık muhakeme bilgi üzerine bina edilir. Öğrenmek muhakemenin ön şartıdır.

Duygusal Faktörler: Duygusal durumlar, çocukların mantık muhakemelerini etkileyebilir. Özellikle duygusal anlamda zorlandıkları durumlarda, mantıklı düşünce zayıf olabilir. Duygusal yönden çocuklar desteklenmelidir, geliştirilmelidir.

Odaklanma Problemleri: Çocuklar, dikkatlerini sürdürmekte zorlanabilirler. Bu durum, mantık muhakeme süreçlerini etkileyebilir. Dikkat, algı sürecini etkilediği için algılama ve muhakeme etme bütünlüğünü de etkileyebilmektedir.

Bağımsız Düşünce Geliştirme Yeteneği: Çocuklar, bağımsız düşünce geliştirme yeteneklerini henüz tam olarak kazanmamış olabilirler. Çoğu zaman, yetişkin rehberliği ve deneyimleriyle bu beceriyi geliştirirler. Çocuklarda bu anlamda hayal kurma ve fikirlerini rahatça ifade etme ortamı sağlamak önemlidir.

Çocuğun Gelişim Hızı: Her çocuğun bilişsel gelişimi farklıdır. Bazı çocuklar daha hızlı mantık muhakeme becerilerini geliştirirken, diğerleri daha fazla zamana ihtiyaç duyabilir. Diğer gelişim alanlarının da desteklenip geliştirilmesi bu anlamda önemlidir.

Çocuklarda mantık muhakeme becerilerini desteklemek için, uygun yaş seviyelerine uygun eğitim ve rehberlik önemlidir. Sebepler doğru tespit edildiği takdirde çözüm daha doğru olacaktır.

 

Çocuklarda Mantık Muhakeme Zayıflığı Belirtileri

Belirtiler, genel anlamda sorunun varlığını ortaya çıkarır. Belirtiler her ne kadar gözlem sonucu anlaşılsa da uzman görüşü de büyük öneme sahiptir. Çocuklarda mantık muhakeme sorunu belirtileri şu şekildedir;

Sorunları Çözme Zorluğu: Mantık muhakeme sorunu yaşayan çocuklar, basit veya karmaşık sorunları çözmede güçlük çekebilirler. Mantıklı düşünce süreçleri eksik olabilir. Yanlış anlama kapasiteleri yüksektir. Tek başına sorun çözme becerisi göstermezler.

Kendini İfade Zorluğu: Düşüncelerini mantıklı bir şekilde ifade etmede zorlanabilirler. Konular arasında bağlantı kurmakta ve düşüncelerini mantıklı bir sırayla aktarmakta zorluk çekebilirler. Kendini ifade etme sorunu yaşar.

Mantık Hataları: Hatalı çıkarımlar yapma eğiliminde olabilirler. Temel mantık kurallarına uymada veya doğru sonuçlara varmada zorluk yaşayabilirler. Algı ve anlamlandırmada sorun yaşaması sebebiyle olaylardan doğru sonuç çıkaramayabilir.

Ayrıntılara Odaklanamama: Mantıklı düşünmek genellikle ayrıntılara dikkat gerektirir. Mantık muhakeme sorunu yaşayan çocuklar, detayları göz ardı edebilirler. Ayrıntılara odaklanamayınca bütünsel düşünme problemi yaşayabilirler.

Mantıklı Sıralama Eksikliği: Olayları veya düşünceleri mantıklı bir sırayla sıralama konusunda zorluk yaşayabilirler. Zaman, mekân veya neden-sonuç ilişkilerini anlamakta zorluk çekebilirler. Problem çözümünde basamaklarla ilerleme sorunu yaşayabilirler.

Eleştirel Düşünce Eksikliği: Çocuklar, mantıklı bir şekilde eleştirel düşünce geliştiremeyebilirler. İddiaları sorgulama veya argümanları eleştirme becerileri zayıf olabilir. Eleştirel düşünce yeteneğini kaybetmeleri sebebiyle olaylara farklı açıdan bakma sorunu yaşayabilirler.

İletişim Zorluğu: Mantık muhakeme sorunu yaşayan çocuklar, açık ve etkili iletişimde zorlanabilirler. Karşılıklı anlayışı sağlamakta güçlük çekebilirler. Etkili iletişim sorunu yaşamaları sebebiyle arkadaşları ve çevresiyle ilişkileri zayıf olabilmektedir. Sosyalleşme sorunu ortaya çıkabilmektedir.

Karar Alma Zorluğu: Mantıklı bir şekilde bilgi değerlendirme ve karar alma konusunda zorluk yaşayabilirler. Mantıklı ve doğru kararlar verme süreçleri eksik olabilmektedir. Karar alma ve aldığı kararlara uyma sorunu yaşayabilmektedir.

Öfke Düzeyi: Öfke genelde anlaşılamamak düşüncesinden kaynaklandığından dolayı, mantık muhakeme eksik olduğunda çocuk daha çabuk öfkelenebilmektedir.

Bu belirtiler genel birer rehberdir ve çocuklardaki mantık muhakeme sorunları kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Eğer bu tür belirtiler fark edilirse, uygun uzmanlarla iletişime geçmek ve çocuğa destek sağlamak önemlidir. Gerekirse bir uzmana başvurulmalıdır.

 

Çocuklarda Mantık Muhakeme Nasıl Geliştirilir?

Mantık muhakeme hayatın her aşamasını etkilediği için ebeveynler muhakeme eksikliğini fark ettikleri gibi önlem almaya çalışmalıdırlar. Erken yaşlarda yapılan müdahaleler, mantık muhakeme sorununu daha hızlı ve isabetli bir şekilde çözme fırsatı sunabilmektedir.

Çocuklarda mantık muhakeme becerilerini geliştirmek için atılması gereken adımlardan bazılarını şöyle ele alabiliriz;

Oyun ve Aktiviteler: Mantıklı düşünmeyi destekleyen oyunlar ve aktivitelerle çocukların muhakemesini geliştirmeye çalışmak gerekir. Bulmacalar, strateji oyunları, zekâ oyunları bu konuda yardımcı olabilir. Dijital oyunlar yerine kutu oyunları ile mantık muhakemeyi geliştirmek mümkündür.

Kitaplar ve Hikâyeler: Mantıklı düşünceyi geliştiren hikâyeler ve kitaplar okunmalıdır. Çocuklara, olayların neden-sonuç ilişkilerini anlamalarına yardımcı olacak öyküler okutulabilir. Sessiz ve sesli okumalarla öyküler okutulmalı ve bu öyküleri ebeveyne anlatması sağlanarak muhakeme geliştirmesi sağlanmalıdır.

Soru Sorma Alışkanlığı Kazandırmak: Çocuklara mantık muhakeme geliştirecek sorular sorulmalıdır. Soru sormak mantık muhakemeyi geliştirir. Neden-sonuç ilişkilerini düşünmeleri ve farklı açılardan bakmaları teşvik edilmelidir. Sorular yaşa göre basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta sorulmalıdır.

Eleştirel Düşünceyi Teşvik Etme: Çocuklara düşündükleri konular hakkında eleştirel sorular sormaları teşvik edilebilir. İddiaları sorgulamalarına ve düşüncelerini açıklamalarına fırsat verilmelidir. Eleştirel düşünce farklı bakış açısı kazandıracağından dolayı muhakeme seviyesini de artırmaktadır.

Deneyimler ve Gözlemler: Gerçek dünya deneyimleri ve sosyal gözlemlerle çocuklara bilgi sağlanmalıdır. Bu, mantıklı düşünce geliştirmelerine yardımcı olabilir. Gözlemler yaparak bu gözlemler hakkında düşüncelerini ifade etmelerine ortam sağlanmalıdır.

Mantıklı Sıralama Oyunları: Çocuklara, olayları veya nesneleri mantıklı bir sırayla sıralama alıştırmaları yapıldığı takdirde mantık muhakemenin gelişmesine destek verilmiş olur. Bu, sıralama becerilerini ve mantık muhakemeyi güçlendirebilir. Süreç odaklı ve kronolojik sıralama etkinlikleri mantık muhakemenin gelişmesine vesile olur.

Gelişimsel Uygunluk: Çocuğun yaşına uygun olarak gelişimsel çalışmalar yapılmalıdır. Her yaş seviyesinde farklı mantık muhakeme kazanımları söz konusu olduğundan ebeveynlerin beklentileri de yaşa uygun olmalıdır. Yapılacak muhakeme çalışmaları yaşa ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır.

İşbirliği ve Tartışma: Çocuklar grup aktivitelerine dâhil edilerek sosyal ortamda etkileşime girmeleri sağlanmalıdır. Tartışma ortamları, çocukların kendi düşüncelerini ifade etmelerini, diğerlerini dinlemelerini ve farklı davranış ve bakış açılarını anlamalarına vesile olur. İşbirliği ve tartışma ortamı mantık muhakemeyi geliştirir.

Görsel Araçlar Kullanma: Grafikler, şemalar veya diğer görsel araçları kullanarak çocuklara, düşünce süreçlerini görselleştirmeleri konusunda yardımcı olunmalıdır. Görseller üzerine fikir beyan etmeleri, konuşmaları sağlanarak mantık muhakeme geliştirilebilir.

Model Olma: Çocuklar, ebeveynlerini ve yetişkinleri genelde gözlem sonucu taklit ederek öğrenirler. Mantıklı düşünceyi sergilemek, çocukların bu beceriyi geliştirmelerine yardımcı olabilir. Ebeveynler muhakeme geliştirecek davranışlar ve etkinlikler yaparak, çocuğun bunu model alması sağlanabilir.

Doğa Etkinlikleri: Doğal ortamlarda çocuklarla yürüyüşe çıkarak, gözlem yapmalarını ve neden-sonuç ilişkilerini anlamalarını sağlamak mantık muhakeme geliştirir. Kâinattaki bitki, hayvan ve diğer yaratılanları izlemek, tefekkür etmek, düşünmek de muhakemeyi geliştirir.

 

Çocuklarda Mantık Muhakeme Geliştirmenin Faydaları

Mantık muhakeme her yaşta insanlar için olmazsa olmaz öneme sahiptir. Özellikle Çocuklarda mantık ve muhakeme becerilerinin geliştirilmesi, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimlerine olumlu katkılar sağlar. Mantık muhakemenin faydaları yaşamın her ne kadar her alanına ve zamanına dağılmış olsa da bazı faydalarını şu şekilde ele alabiliriz:

Problem Çözme Yeteneği: Mantıklı düşünme becerileri, çocukların karşılaştıkları sorunları analiz etmelerine ve çözmelerine yardımcı olur. Yaşamın her sürecinde karşımıza farklı farklı problemler çıkar ve bu problemleri muhakeme ederek çözmek zorunda kalırız. Aksi halde zarar verme potansiyelinde olması sebebiyle mantık muhakemenin öneminin anlaşılması açısından ehemmiyet arz eder.

Eleştirel Düşünme: Mantıklı düşünce, çocuklara bilgileri sorgulama, değerlendirme ve eleştirme yeteneği kazandırabilir. Bu da onların daha bilinçli ve eleştirel bireyler olmalarına yardımcı olabilir. Eleştirel düşünce becerisi farklı bakış açılarını beraberinde getirir. Bu da hayatı farklı boyutlarıyla gerektiği şekilde yaşamak anlamında önemlidir.

Matematik Becerileri: Mantık muhakemeyi geliştirmek, matematik becerilerini geliştirebilmektedir. Mantık, sayılarla, desenlerle ve ilişkilendirmelerle çalışmayı içerir, bu da matematikte başarıyı destekler. Matematiksel becerilerin gelişmesi muhakemeye doğrudan etki eder.

Dil Becerileri: Mantık ve muhakeme, dil becerilerini geliştirmeye katkıda bulunabilir. Çocuklar, bir konuyu düşünce ve ifade etme yeteneklerini dili geliştirerek artırabilirler. Anlama ve anlamlandırma dil becerilerini geliştirir.

Sosyal Beceriler: Mantıklı düşünme, çocuklara başkalarının düşüncelerini ve duygularını anlama yeteneği kazandırabilir. Bu da sosyal ilişkileri güçlendirebilir. Sosyal ilişkilerin sağlıklı olmasında mantık muhakeme ciddi öneme sahiptir.

Karar Verme Yeteneği: Mantık muhakemeyi geliştirmek, çocukların karar verme süreçlerini geliştirmektedir. Bu da onların daha sağlıklı ve bilinçli kararlar almalarına yardımcı olabilmektedir. Karar verme süreci sancılı olması sebebiyle mantık muhakeme hayati öneme sahiptir. Çocuğun daha çocukluğundan başlamak üzere hayatının her aşamasında karar verme ile karşı karşıya kalmaktadır.

Üretici Düşünce: Mantıklı düşünce, çocuklara üretici düşünme becerileri kazandırabilir. Mantıklı bir temel, çocukların problemlere farklı perspektiflerden yaklaşmalarına ve yenilikçi çözümler bulmalarına yardımcı olabilir. Yeni fikirler, yeni bakış açıları mantık muhakemenin gelişmesi sonucu meydana gelebilir.

Özgüven ve Özsaygı: Mantıklı düşünce, çocukların kendi düşüncelerini oluşturmalarına ve bağımsız bir şekilde problem çözmelerine yardımcı olabilir. Bu, özgüvenlerini artırabilir. Mantık muhakeme olaylara pozitif yönden bakmayı sağlayacağı için gerek özgüven gerekse özsaygıyı geliştirir.

Akademik Başarı: Mantık muhakeme becerilerinin gelişimi, genellikle akademik başarıyla yakından ilişkilidir. Mantıklı düşünce, çocukların öğrenme süreçlerini iyileştirebilirken, muhakeme ile bilgiler anlamlandırılır. Dahası, çocuk niçin okuması gerektiğini, neden derslere çalışması gerektiğini muhakeme ile ikna olduğu gibi; dersleri anlama, anlamlandırma, özümleme ve yerleştirme konusunda da mantık muhakeme etkiye sahiptir.

Yaşam Becerileri: Mantıklı düşünce, çocuklara günlük yaşamda karşılaştıkları sorunlarla başa çıkma becerisi kazandırabilir. Bu, onların genel yaşam becerilerini geliştirmelerine de yardımcı olabilmektedir. Yaşam becerileri ancak muhakeme edildiğinde anlam kazanır.

İnanç, Ahlak ve Değer Kazanımı: Mantık muhakemenin gelişmesi sonucu inanç, ahlak ve değerlerin oluşması, gelişmesi ve yerleşmesi söz konusu olmaktadır. Muhakeme ve akıl yürütmenin zayıflaması ise din, ahlak, karakter ve toplumsal normların da zayıflamasına ve hatta ortadan kalkmasına sebep olabilmektedir.

Bu nedenlerden dolayı, çocukların mantık ve muhakeme becerilerini desteklemek, genel gelişimlerini olumlu yönde etkileyebilir. Ebeveynler, öğretmenler ve bakıcılar, çocukların bu becerilerini teşvik etmek ve desteklemek için çeşitli oyunlar, etkinlikler ve öğrenme fırsatları sağlayabilirler.

Ayrıca her çocuk farklıdır, bu nedenle bireysel ihtiyaçlara ve gelişim seviyelerine uygun bir şekilde destek sağlamak önemlidir. Çocuğunu tanıdıktan sonra, onun kişisel özelliklerine göre mantık muhakeme çalışması yapılabilir. Muhakeme geliştirici çalışmalarda çocuğa görelik, çocuğun hazır bulunuşluk durumu ve merak uyandırmak önemlidir.

Sonuç olarak hayatın her aşamasında mantık muhakeme hayati öneme sahiptir. Psikolojik, sosyal, cinsel, fiziksel alanda karar alırken, bu kararlar muhakeme ile ancak istikamet bulabilir. Yani mantık muhakeme çocuklukta ders çalışmaktan, davranış geliştirmeye, niçin okuması, çalışması gerektiğinden kimle evlenmesi gerektiğine karar vermesine, çocuk eğitiminden aile kurmanın ve devam ettirmenin önemine kadar her alanda mantık muhakeme önemlidir. Nesli ihya medeniyeti inşa mefkûremize ancak muhakemesi gelişmiş bir nesille ulaşabiliriz. Bu sebeple başta aileler olmak üzere eğitim kurumları ve bütün toplum neslimizde muhakemenin gelişmesi için ortam sağlamalı ve destek vermelidir.

Adnan Kalkan
adnankalkan01@gmail.com
Twitter: @adnankalkan01
YouTube: Adnan Kalkan