Boşanmış Eşlerin Çocuklarının Psikolojisi: Aman Dikkat

MAKALEYİ SESLİ DİNLE Getting your Trinity Audio player ready...

Boşanma, sadece eşler arasındaki hukuki bir ayrılık değil; aynı zamanda aile sisteminin derinden etkilendiği sosyolojik, psikolojik bir kırılma sürecidir. Özellikle çocuklar için bu süreç, duygusal dünyalarında kalıcı izler bırakabilecek bir travma hâline gelebilir. Fıtrat itibarıyla insan, aile ortamında huzur bulan bir varlık olarak yaratılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de “Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de O’nun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır” (Rum, 21) buyrulmuştur. Bu fıtrat sisteminin bozulması, çocuğun ruh dünyasında da bir dengesizlik meydana getirir. Bu dengesizlikten en çok zarar gören ise şüphesiz çocuklarımızdır.

Çekişmeli Boşanmanın Çocuk Üzerindeki Etkisi

Boşanma süreci, özellikle çekişmeli geçtiğinde çocukların ruh sağlığında derin yaralar açabilir. Mahkeme salonlarında tanıklık eden, taraf tutmaya zorlanan veya ebeveynleri arasında aracı hâline getirilen çocuklar; yoğun stres, kaygı ve güvensizlik duygularına kapılır. Bu durum, ilerleyen yaşlarda bağlanma problemleri, öfke patlamaları ve sosyal uyum güçlükleri olarak karşımıza çıkar. İslam ahlakı, anlaşmazlık durumlarında bile adaletli, merhametli ve sabırlı davranmayı öğütler. Eğer boşanma kaçınılmazsa, bu sürecin karşılıklı anlayış ve saygı içerisinde, “anlaşmalı boşanma” yoluyla yürütülmesi çocuğun psikolojik direncini koruması açısından büyük önem taşır.

BOŞANMA SÜRECİNİN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Psikolojik Etkiler

DSM-5 tanı kriterlerine göre, boşanma sürecinde çocuklarda sıklıkla “Uyum Bozukluğu”, “Depresif Bozukluklar” ve “Kaygı Bozuklukları” gelişebilir. Özellikle 6-12 yaş grubundaki çocuklar, boşanmayı kendi hataları olarak görebilir ve suçluluk duygusu yaşayabilirler. Ergenlerde ise içe kapanma, öfke nöbetleri ve akademik başarıda düşüş gözlemlenebilir.

Sosyal ve Davranışsal Etkiler

Çocuk, anne ya da babasının yokluğunda sosyal gelişimini sağlıklı tamamlayamayabilir. Arkadaş ilişkilerinde güvensizlik, okulda uyumsuz davranışlar ve hatta riskli davranışlara yönelme gibi sonuçlar doğabilir. Bu, özellikle babasız büyüyen erkek çocuklarında rol model eksikliğiyle daha derinleşebilir.

BOŞANMA VE ÇOCUK

İslam dini, boşanmayı helal kılınmış ama Allah’ın sevmediği bir eylem olarak tanımlar (Ebû Dâvûd, Talâk, 3). Bu noktada ebeveynlerin, boşanma sürecinde ve sonrasında çocuklarına karşı sorumlulukları İslamî ölçüler içinde devam etmektedir. Hz. Peygamber (ASM) “Hepiniz çobansınız ve hepiniz güttüğünüzden sorumlusunuz.” (Buhârî, Cum’a, 11) buyurarak ebeveynlerin çocuğun inanç, beden ve ruh sağlığını gözetmesi gerektiğini belirtmiştir.

Boşanmış Aile Çocuklarını Bekleyen Riskler

Boşanma sürecinde çocuğun maruz kaldığı travmalar, onun gelişiminde ciddi risk faktörleri oluşturabilir. Akademik başarıda düşüş, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlükleri sıkça görülür. Ebeveyn ilgisinin azalması veya dağılması, çocuğun okuldan soğumasına neden olabilir. Davranış bozuklukları, yalan söyleme, öfke kontrolünde zorlanma ve kurallara uymama gibi şekillerde ortaya çıkabilir. Yine boşluktan kaynaklı olarak çocuklar dijital kullanım sonucu dijital bağımlı olabilir. Özellikle ergenlik döneminde ebeveyn otoritesinin zayıflaması, çocuğu suça meyilli arkadaş çevrelerine yöneltebilir. Madde bağımlılığı, çeteleşme ve organize suç gruplarının tuzaklarına düşme riski artar. Sevgi, ilgi ve aidiyet eksikliği yaşayan çocuklar, yanlış rol modellerin etkisine açık hâle gelir. Bu noktada aile büyüklerinin desteği, rehber öğretmenler ve dini-manevi rehberlik oldukça önemlidir. Kur’an’da buyrulduğu üzere, “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi ateşten koruyun.” (Tahrim, 6) ayeti, ebeveynin bu sorumluluğunu açıkça vurgular. Anne babalar boşansalar da çocuğu muhafaza etmeye devam etmelidirler.

BİYOPSİKOSOSYAL AÇIDAN BOŞANMIŞ AİLE ÇOCUKLARININ ANALİZİ

Biyolojik

Boşanma sonrası çocuklarda stres hormonlarında artış gözlenebilir. Kortizol seviyelerinin uzun süreli yüksekliği; uyku bozuklukları, iştahsızlık veya aşırı yeme gibi fizyolojik tepkilere yol açar.

Psikolojik

Çocuklar, boşanmayı bir “kayıp” olarak yaşar. Bu kayıp, yas sürecine benzer biçimde; inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme evrelerinden geçer. Bu nedenle çocuklara sabırla yaklaşmak, onların bu süreci sağlıklı tamamlamalarına destek olur.

Sosyal

Toplumun bakış açısı, çocuğun ruh sağlığını şekillendirmede önemli bir rol oynar. kültürümüzde hâlâ “dağılmış aile” algısı, çocuğun kendini eksik hissetmesine neden olabilir. Bu durum, sosyal dışlanmaya ya da içe kapanmaya sebep olabilir.

EVDE ve OKULDA ÇOCUĞU DESTEKLEME

Ev Ortamında Yapılması Gerekenler

1. İstikrar ve Tutarlılık Sağlayın
   Boşanmış eşler farklı evlerde yaşasa bile çocuk için aynı disiplin, aynı değerler ve benzer rutinler oluşturulmalıdır. Bir ebeveynin izin verdiğine diğerinin yasak koyması, çocuğun zihinsel karışıklık yaşamasına neden olur. Eşler ayrı olsa da çocuğa karşı söz birliğinde olmalıdır. Aksi halde çocuk da bunu kullanır ve yine çocuk bundan ciddi zarar görür.
2. Ebeveynler Arası Olumsuz Konuşmalardan Kaçının
   Çocuk önünde yapılan eleştiriler, onun benlik algısını zedeler. Unutulmamalıdır ki çocuk her iki ebeveyni de bir bütün olarak görür. Boşanan eş, çocuğunun anne veya babasını asla tenkit etmemelidir.
3. Duygusal Güvenlik Sağlayın
   “Ben her zaman senin yanındayım” gibi güven verici ifadeler sıkça kullanılmalıdır. Bu tür söylemler, çocuğun kaygısını azaltır. “Biz karı-koca olmaktan ayrıldık, hala annen ve babanız,” eylem ve söylem birliğinde olunmalıdır.
4. Yeni Evliliklerde Denge Kurun
   Ebeveynlerden biri yeniden evlendiğinde, çocuğa yeni fertleriyle sağlıklı bir ilişki kurabilmesi için zaman tanınmalı; zorla kabul ettirilmemelidir. Nitekim hiçbir çocuk, başkasını öz annesi veya öz babasının yerine koymaz, koyamaz.

Okul Ortamında Yapılması Gerekenler

1. Rehberlik Servisiyle İş Birliği Kurun
   Okul psikolojik danışmanına durum bildirilerek çocuğun davranışları gözlemlenmeli ve gerekirse bireysel destek sağlanmalıdır. Gerektiğinde testler yapmalı ve sorunu çözmeye yönelik görüşmeler yapmalıdır.
2. Ayrımcılık ve Etiketlemeden Kaçının
   “Anne-babası ayrı çocuk” şeklinde tanımlamalar yapılmamalıdır. Bu, çocuğun kendini dışlanmış hissetmesine neden olur.
3. Öğretmenlere Bilgilendirme Yapın
   Öğretmenler, çocuğun ruhsal geçiş sürecine dair bilgilendirilmeli ve ona özel anlayış gösterilmelidir.
4. Okul Başarısını Takip Edin
   Boşanma sonrası akademik başarıda düşüş olabilir. Bu nedenle ödev, sınav ve derse katılım gibi unsurlar öğretmen ve veli arasında düzenli takip edilmelidir.

Yine anne baba ve çocuğun yakın çevresi şunlara dikkat etmelidir:

• Aile danışmanlığı alınması hem çocuk hem de ebeveynler için çok faydalıdır.
• Haftalık düzenli görüşme saatleri belirleyin. Anne ya da baba çocukla birebir zaman geçirmelidir.
• Çocuk psikososyal eğitim ve değerler eğitimi ile desteklenmelidir. Özellikle Allah’a olan güven, sabır ve tevekkül duygusu çocuklarda huzuru artırır.
• Pedagogların ve psikologların yönlendirmesiyle, sohbetler, sosyal faaliyetler, kitaplar, oyunlar gibi materyallerle çocuk desteklenebilir.
• Aile büyüklerinin rolü bu süreçte çok değerlidir. Özellikle dede-ninenin şefkati çocuğun güven duygusunu güçlendirir.

Boşanma, kaçınılmaz olduğunda dahi çocukların ruh sağlığı korunabilir. Bunun için hem aileye hem de topluma büyük görevler düşmektedir. Ebeveynlerin iş birliği içinde olması, çocuğa değerli olduğunu hissettirmesi ve değerlerle yetiştirilmesi; çocuğun ruhsal sağlığını muhafaza eder. Hz. Mevlânâ’nın dediği gibi: “Ayrılık da sevdaya dahil”… Yeter ki bu ayrılıklar sevgiyle yönetilsin. Unutmayın! Boşluk insanda en büyük yaraları açar ve bu yaralar ömür boyu devam eder. Boşanma süreci ve sonrası dönemde anne babalar dikkatli olmalı ve gerektiğinde boşanma süreci ve sonrası psikososyal destek almalıdır.
Adnan Kalkan
Aile Danışmanı-Yazar
adnankalkan01@gmail.com